Rekkelijken en preciezen zitten elkaar in de weg

Door: Bianca van der Ha, Foodlog

Nederland staat voor een gezondheidsuitdaging. We moeten gezonder gaan
eten. Is dat onze eigen verantwoordelijkheid of hebben we hulp nodig? Moet het ineens helemaal anders of mag het ook geleidelijk?

In de aanloop naar de Gezonde Innovatie Awards ontdekte ik verschillende perspectieven, die elkaar in een houdgreep houden.

Terug naar vroeger
Highly processed foods werken niet mee om de taille in toom te houden, liet de vooraanstaande voedingsonderzoeker Kevin Hall overtuigend zien. Ondanks dat bewerking eten langer houdbaar en veiliger maakt, laat zijn onderzoek – waarin hij een verband aantoont tussen sterk bewerkt voedsel en gewichtstoename – het verlangen naar eten-van-vroeger een logische lijken. 

Maar we leven inmiddels in een andere wereld. Eentje waar “14-jarigen in de pauze naar de supermarkt gaan, soms wel 3 keer per dag”, zegt Coosje Dijkstra (VU en vakjury). Daar kiezen ze zeker geen appels, maar frikandellenbroodjes en Redbull, vertelt retailondernemer Tijn Leusink (vakjury). “We proberen middelbare scholieren te sturen naar gezond, maar de meerderheid gaat voor ongezond.” Stoppen met ongezond heeft geen zin, want dan gaan scholieren naar de cafetaria 50 meter verderop. “Dat is het probleem verplaatsen. We houden elkaar in de tang.”

Fit Girls & Boys
Of je gaat all out voor gezondheid of helemaal niet – daartussen lijkt niets te zitten. Op Instagram, TikTok, Facebook en in magazines zie je afgetrainde lichamen en gezonde eetpatronen. Vaak met nieuwerwets eten als quinoa en smoothiebowls. Als je niet 100% gezond doet, ben je af en kan je net zo goed iedere dag languit op de bank chips eten. 

Het is wit of zwart, weinig ertussenin. Voor sommigen – een kleine groep, denk ik – werkt dit. Het lijkt me weinig motiverend voor iemand die stapje voor stapje richting gezonder wil gaan. De Eetwissel van het Voedingscentrum past goed bij die laatste groep. We zouden best wat milder kunnen zijn en iedere stap richting gezonder kunnen vieren.

Verantwoordelijkheid
Zijn mensen bij wie het niet lukt gezonder te eten, luie mensen of maakt de omgeving het hen te moeilijk? Kun je van mensen verlangen dat ze alle moeite doen om gezond te leven of mag dat ook lastig heten als je al genoeg sores aan je hoofd hebt en de omgeving je de hele dag verleidt tot het eten van ‘lekkers’? Er zijn nog altijd bergen mensen die vinden dat iedereen verantwoordelijk is voor wat hij/zij in zijn mond stopt. Top op zekere hoogte is dat ook zo. 

Sociale wetenschappers zien dat anders: de omgeving bepaalt wat je eet. Aristoteles zag samen eten als één van de hoekstenen van de samenleving waarmee mensen elkaar een goed leven bezorgen. Tussen dat doel en de dikmakende omgeving zit een flinke kloof waarin de obesitasepidemie zich heeft genesteld. Het blijkt moeilijk om in de wirwar van verleidingen, verpakkingen en adviezen van dieetgoeroes goede eetkeuzes te maken. Zoals huisarts Janneke Stolker (vakjury) zei: “Ik zie in mijn praktijk dat mensen hun best doen gezonder te eten. Ze denken dat ze goed bezig zijn, terwijl dat in werkelijkheid niet zo is.” Dan zijn hulp en sturing toch geen overbodige luxe?

De kwaaie pieren
Wie zijn de good guys en wie de bad ones? Zitten de industrie en retail per definitie aan de verkeerde kant van de streep, en ngo’s en de overheid aan de goede? Producenten en supermarkten worden gezien als de kwaaie pieren die ons alleen maar verleiden om ongezond en veel te eten.

Supermarkten zijn nou juist de motor achter de invoering van de Nutri-Score, die het publiek minder zout, suiker of vet laat binnenkrijgen. Maar dat heet dan weer commercieel, want volgens de preciezen in de voedingsleer zouden ze alleen nog maar `Schijf van Vijf’-producten moeten verkopen. Als ze dat doen, zou het publiek gek opkijken. 

Onderwijl houden de preciezen van de Schijf van Vijf de rekkelijken van de Nutri-Score al ruim een jaar in een soort houdgreep. Het logo is er nog steeds niet, terwijl Nederland ook niet vanzelf gezonder is gaan eten. Jammer, want sinds Covid-19 weten we nog beter dat een dikke bevolking heel zwaar kan drukken op de beschikbare middelen voor medische zorg.